by Rozum jest to zdolność identyfikowania i integrowania materiału, którego dostarczają zmysły. Rozum spaja percepcję ludzką nadając jej postać abstrakcyjnych formuł i pojęć, przenosząc ją z poziomu prostego postrzegania, który człowiek dzieli ze zwierzętami, do sfery konceptualnej, która jest dostępna tylko dla człowieka. Metodę, którą kroczy rozum w tym procesie nazywamy logiką – logika jest sztuką niesprzecznej identyfikacji.
Ayn Rand, “Los i Siła: Niszczyciele Współczesnego Świata”, [w:] Filozofia, kto jej potrzebuje?
Obiektywizm utrzymuje, że cała ludzka wiedza została zdobyta za pomocą rozumu, czyli zdolności ludzkiego umysłu, który pozwala pojmować świat abstrakcyjnie i logicznie. Arystoteles określił człowieka jako zwierzę rozumne, stało się tak dlatego, że rozum jest czynnikiem wyróżniającym nas z grona istot żywych w największym stopniu. Człowiek jednak nie rozumuje automatycznie. Jesteśmy istotami posiadającymi wolną wolę, potrafimy błędnie dobierać środki do celów. Dlatego potrzebujemy nauki o wiedzy, która wskaże nam, co jest wiedzą, oraz w jaki sposób można ją osiągnąć. Taką nauką filozoficzną jest epistemologia.
Podstawą naszej wiedzy jest świadomość. Uzyskujemy ją dzięki zmysłom, które łączą nas ze światem fizycznym. Poprzez zmysły stykamy się z rzeczywistością, słyszymy ją, smakujemy, odczuwamy za pomocą zmysłu powonienia jak i poprzez dotyk. Jako dzieci odkrywamy świat właśnie dzięki zmysłom, z czasem gdy nasze zdolności mentalne rozwijają się, jesteśmy w stanie przywoływać wspomnienia oraz tworzyć imaginacje.
Inne zwierzęta także posiadają zdolność percepcji i pamięci. Tym, jednak co szczególnie wyróżnia człowieka, jest jego zdolność do używania rozbudowanych form językowych. Głęboko u korzeni języka spoczywa potrzeba formułowania abstrakcyjnych myśli oraz ekspresywnego ich wyrażania. Abstrakcyjne idee odpowiadają niezliczonej liczbie rzeczy jednocześnie, dla przykładu: kiedy mówisz lub myślisz ‘koń’, twój umysł skupia się na pojęciu, które odpowiada wszystkim koniom, które były, są i będą. Pojęcia pozwalają nam rozróżniać przeszłość i przyszłość, ujmować rzeczy, które są, rzeczy, które mogą być, a nawet rzeczy których nie ma. Używając pojęć razem, możemy sformułować generalne zasady, takie jak prawa przyrody, które opisują wiele sytuacji obserwowalnych w świecie.
Najważniejszą zdolnością poznawczą człowieka jest zdolność uchwycenia rzeczywistości za pomocą abstrakcyjnych pojęć i zasad. Jednakże myślenie abstrakcyjne jest najczęściej skomplikowanym procesem, który utrudnia to, iż każda osoba musi borykać się z nim we własnym umyśle samotnie. Ponieważ abstrakcyjne myślenie logiczne nie jest automatyczne, ludzie łatwo robią błędy i podążają ścieżką błędnych idei. Jedyna droga do poznania rzeczywistości, wiedzie przez zamierzone i przemyślane użycie logiki w rozumowaniu.
Jak napisała Ayn Rand, logika jest sztuką niesprzecznej identyfikacji. Ponieważ źródło sprzeczności nie znajduje się w rzeczywistości, lecz w umyśle, to dwie idee, które są sprzeczne ze sobą nie mogą być jednocześnie prawdziwe; każda idea sprzeczna z faktami, które obserwujemy poprzez zmysły jest z konieczności fałszywa. Logika daje nam standardy, które możemy sobie przyswoić i w łatwy sposób używać, aby rozważać sensowność pewnych zagadnień. Metoda naukowa jest bardziej rozwiniętą formą rozumowania logicznego. Dzięki narzędziu jakim jest umysł, człowiek może prawidłowo rozszyfrować sekrety natury oraz tworzyć kulturę, z całym jej bogactwem i niuansami.
Obiektywiści stają w obronie sprawności rozumu przeciw różnym krytykom. Sceptycy twierdzą, że ponieważ jesteśmy omylni, musimy mieć wątpliwości co do naszych podstawowych przekonań. To stwierdzenie jednak jest wewnętrznie sprzeczne – sceptycy głoszą nieuchronną pewność swojego przekonania przy całej naszej omylności. Religijni mistycy często twierdzą, że Bóg albo jakaś inna istota ponadnaturalna jest tak różny od wszystkiego, że jego wyobrażenie przekracza horyzont naszych myśli, ale jeżeli coś istnieje, to znaczy, że ma swój namacalny odpowiednik, posiada określone cechy i zajmuje ograniczone miejsce w przestrzeni. Jest zawsze możliwe skontrastowanie istniejącego przedmiotu z innymi, oraz ujęcie sytuacji za pomocą pojęć, co umożliwia ustalenie wymiarów obiektu. Tym samym, zazwyczaj można ująć rzeczywisty problem za pomocą umysłu. W czasach kiedy matematycy opisują stałe cechy nawet nieskończonych powierzchni i procesów, niedocenianie ludzkiego umysłu, poprzez myślenie o nim jako o głęboko nieporadnym, jest zwykłym kompleksem.
Każdy, kto pragnie uzyskać oświecenie, które nie ma źródła w namacalnej rzeczywistości i nie jest rezultatem procesu logicznego rozumowania, w efekcie zwyczajnie obraża umysł. Ktoś, kto twierdzi sceptycznie, że żadna rzeczywista wiedza nie jest możliwa, ten porzuca swój umysł całkowicie. Obiektywizm utrzymuje, że możliwe jest uzyskanie pewnych sądów o świecie, a co za tym idzie, klasyczne pojęcie prawdy ma sens. Osiągnięcie takiego rezultatu jest możliwe tylko w obliczu nienagannie przeprowadzonego i niezależnego od naszych subiektywnych zapatrywań, procesu rozumowania. Wychodzeniu od faktów, oraz używanie logiki – tylko myśli, które kroczą tą drogą pozwalają nam formułować rzeczywiste problemy. Aby być obiektywnym w stosunku do pewnych zagadnień, aby dojść do abstrakcyjnych, ale konkretnych wniosków człowiek musi zdefiniować terminy, których używa, a podstawą wnioskowania powinna być obserwacja świata (przekonania muszą być zakotwiczone w rzeczywistości) – fakty, które ująć należy zgodnie z zasadami logiki.
+++
Tekst pochodzi z witryny The Objectivist Center i jest częścią FAQu (Frequently Asked Questions) dotyczącego filozofii obiektywistycznej, której twórczynią była Ayn Rand.
***
Tłumaczenie na polski za zgodą autora – Przemysław Zonik.
Tekst został wcześniej opublikowany w portalu Racjonalista
<!– –>
