Dominick T. Armentano ”Wprowadzenie do polityki antymonopolowej”

Chociaż trudno jest podsumować ponad stulecie antytrustowej polityki w krótkim akapicie, niezaprzeczalne jest, że ustawodawstwo antymonopolowe często było wykorzystywane przeciwko innowacyjnym firmom, które zwiększały produkcję i obniżały ceny. Staje się to oczywiste, gdy przyjrzymy się cywilnym procesom antytrustowym (dziewięćdziesiąt procent wszystkich spraw antytrustowych), ale jest także ewidentnie widoczne w klasycznych sprawach publicznych. Chociaż regulacje antytrustowe (a przynajmniej Sherman Act) były rzekomo stworzone, by zapobiec takim działaniom biznesu, które naruszają interes konsumentów, praktyka antytrustowa okazała się znacznie odbiegać od tego celu i powinna być określona jako „paradoks”¹.

Rzekomy paradoks może być wyjaśniony na kilka sposobów. Jednym z nich jest zakwestionowanie twierdzenia, że podstawowym celem polityki antytrustowej jest ochrona „interesu publicznego”². Jeśli te regulacje w oryginalnym zamyśle miały chronić mniej efektywne firmy przed konkurencją, a nie interes konsumentów, to nie ma żadnego paradoksu. Z tej perspektywy, regulacje antytrustowe są kolejnym przykładem legislacji protekcjonistycznej, której efektem jest ogólne zmniejszenie wydajności gospodarki³.

Można także dowodzić, że tradycyjnie istnieje poważny teoretyczny zamęt wokół znaczenia słowa „konkurencja”. Ten zamęt mógł wprowadzić w błąd sądy i antytrustowych regulatorów⁴. Na przykład, kiedy firma obniża swoją cenę, jest to przejaw konkurencji czy próba monopolizacji? Kiedy firma powiększa swój udział w rynku, czy jest to dowód efektywności, czy groźba dla konkurencji? Jeśli fuzje przedsiębiorstw są ograniczane przez prawo, konkurencja jest zwiększona czy ograniczona? Kiedy firma podejmuje się kosztownych badań i wprowadza innowacje, tak że jej konkurencja nie może tego łatwo powtórzyć, jest to monopolizacja? Błędne teoretyzowanie w tych kwestiach może tłumaczyć atak na ekonomiczną wydajność w imię zachowania konkurencji.

Teoria ekonomii i polityka antytrustowa

Teoretyczne fundamenty polityki antytrustowej rozwinęły się głównie z neoklasycznej mikroekonomii i były wzbogacone przez naukowców zajmujących się organizacją przemysłu (industrial organization – IO). I chociaż teoria IO pozostała głęboko zakorzeniona w modelach czystej konkurencji i czystego monopolu, w końcu lat 1940. i w latach 1950. ekonomiści coraz więcej uwagi zaczęli poświęcać tym przemysłom, które znajdowały się pomiędzy czystą konkurencją a absolutnym monopolem. Ich celem było zrozumienie relacji pomiędzy strukturą rynku, zachowaniami biznesowymi i całościową efektywnością gospodarki.

Początkowo ekonomiści zajmujący się IO generalnie akceptowali deterministyczne relacje pomiędzy strukturą rynku i efektywnością ekonomiczną. Jeśli rynki miały strukturę konkurencyjną (małe firmy, homogeniczne produkty i łatwość wejścia na rynek), wtedy proces rynkowy prowadził automatycznie do takiej alokacji zasobów, że cena, koszt marginalny i minimalny koszt średni (minimum average cost) były równe. Alternatywnie – wysoka koncentracja rynku, zmowa pomiędzy firmami, ekonomia skali lub zróżnicowanie produktów (heterogeniczność) mogły tworzyć bariery wejścia oraz siłę rynkową (market power), które prowadziły do nieefektywnej alokacji zasobów gospodarczych. Początkowo dane empiryczne na temat koncentracji rynków i zyskowności firm wydawały się wspierać ogólną hipotezę IO, że rynki o strukturze konkurencyjnej są efektywniejsze od rynków o wysokim stopniu koncentracji.

Od teorii mikroekonomicznej, analizy regresywnej oraz studiów inżynieryjnych nad optymalną wielkością fabryki, był już tylko mały krok do rekomendacji dotyczących właściwych działań publicznych. Jeśli niewłaściwa struktura rynku prowadzi do ekonomicznej nieefektywności, wtedy rządowe regulacje antymonopolowe mogą skorygować taki „defekt rynku”. Na przykład – regulacja antytrustowa może zredukować koncentrację przemysłu (polityka anty-fuzyjna), ograniczyć łupieżcze praktyki (predatory practices), zabronić poziomych porozumień cenowych i produkcyjnych oraz zniechęcić do zawierania innych porozumień wewnątrz i pomiędzy firmami (zakazy transakcji wiązanych i narzucania cen odsprzedaży), które mogą ograniczać handel i konkurencję. Bariery wejścia, które wydają się chronić tzw. firmy dominujące (np. zróżnicowanie produktów) mogą być atakowane przy użyciu regulacji antymonopolowych, by uczynić rynek bardziej efektywnym.

Perspektywa struktura-określa-wydajność stała się głównym intelektualnym usprawiedliwieniem tradycyjnej polityki antytrustowej w latach 1950. i 1960⁵. Opierając się o tę podstawę kilka klasycznych spraw antytrustowych zostało wytoczonych by zdławić dyskryminację cenową⁶, transakcje sprzedaży wiązanej⁷, zwiększanie koncentracji przemysłu⁸ i „wykluczające” praktyki oraz duży udział w rynku United Shoe Machinery⁹ i International Business Machines¹⁰.

Teoretyczny rewizjonizm i reforma polityki

Krytycyzm konstrukcji struktura-określa-wydajność i tradycyjnych regulacji antytrustowych znacząco wzmógł się w latach 1970. Tzw. „nowe nauczanie” (new learning) zakwestionowała niektóre z teoretycznych założeń starszego paradygmatu IO (np. w nowych ekonomicznych analizach ekonomiczna niepewność generalnie zastąpiła doskonałą informację) a także wiele z jego ważnych empirycznych przewidywań¹¹. Teoretycy nowego nauczania jak Harold Demsetz i Yale Brozen dowodzili, że zwiększona koncentracja rynku nie koniecznie wiąże się z nieefektywnością lub monopolistycznymi zyskami, i że zwiększona koncentracja może prowadzić do wzrostu rynkowej efektywności, co jest korzystne dla konsumentów¹². W dodatku, uważne przejrzenie wcześniejszych spraw antytrustowych pokazało, że wiele wysiłku włożonego w walkę z monopolami było całkowicie niepotrzebne. Na początku lat 1980. każdy z elementów tradycyjnego uzasadnienia intensywnych działań antytrustowych, został poddany poważnej krytyce przez ekonomistów i profesorów prawa. Ten intelektualny krytycyzm pomógł utorować drogę pewnych skromnym zmianom w polityce antytrustowej.

Tzw. antytrustowa rewolucja późnych lat 1970. i początku 1980. dała się zauważyć dzięki kilku ważnym czynnikom. Po pierwsze, nastąpił zdecydowany spadek ilości spraw antytrustowych inicjowanych przez Departament Sprawiedliwości (Department of Justice) i przez Federalną Komisję Handlu (Federal Trade Comission – FTC). Mniej fuzji zostało zakwestionowanych (dzięki zrewidowaniu wytycznych) niż wcześniej i również mniej spraw dotyczących zmów cenowych zostało wytoczonych. Po drugie, dał się zauważyć skromny spadek aktywności antytrustowej, zarówno cywilnej jak i publicznej. Ostatecznie, sądy – a w szczególności Sąd Najwyższy, stały się coraz bardziej sceptyczne wobec tradycyjnych antytrustowych teorii o sile monopolistycznej.

Ostatni czynnik był prawdopodobnie najbardziej znaczący. W werdyktach takich jak Sylvania¹³, Brunswick¹⁴, Illinois Trick¹⁵, Broadcast Music¹⁶, Monsanto¹⁷, Zenith Radio¹⁸ oraz Sharp¹⁹, Sąd Najwyższy poszerzył zasadę rozsądku (rule of reason) w prawie antytrustowym. Te decyzje bazowały przede wszystkim na ortodoksyjnej mikroekonomicznej analizie i w żadnym wypadku nie były całkowicie spójne i kompletne. Ale jasny trend w sądowych decyzjach w czasie tego okresu był definitywnym odejściem od tradycyjnych analiz i decyzji z lat 1950., 1960. i początku 1970.

Nowy aktywizm antytrustowy

Rewolucja była bardzo krótkotrwała. Nowi dyrektorzy Departamentu Sprawiedliwości i FTC podczas kadencji Busha i Clintona rozszerzyli działalność antymonopolową²⁰. Na przykład, oboje mianowani przez Busha James F. Rill (DJ) i Janet Steiger (FTC) jasno zadeklarowali, że będą prowadzić szerzej zakrojoną i bardziej żywotną politykę antytrustową, niż robili to ich poprzednicy z administracji Reagana. Dochodzenia i działania regulacyjne były także rozwijane podczas kadencji Clintona pod kierownictwem Asystenta Prokuratora Generalnego Anne K. Binggaman i jej następcy w Departamencie – Joel Klein. Oprócz ostrego wzrostu kryminalnych kar wymierzanych korporacjom za rzekome zmowy cenowe, ludzie Clintona (włączając w to FTC) dramatycznie zwiększyli ilość dochodzeń w kwestii fuzji, wytoczyli wątpliwe procesy dotyczące integracji pionowej, wspierali internacjonalizację polityki antytrustowej i rozpoczęli wielkie sprawy przeciwko firmom takim jak Staples, Intel, oraz oczywiście – Microsoft. Regulacje antytrustowe, pomimo dekad intelektualnej krytyki, wróciły do gry.

Przypisy:

W celu zapoznania się z przykładami poglądu, że prawa antytrustowe były tworzone w celu służenia konsumentom zobacz: Hans Thorelli, The Federal Antitrust Policy (Baltimore, Maryland, The Johns Hopkins Press, 1955); oraz Robert H. Bork, The Antitrust Paradox: A Policy at War with Itself (New York, Basic Books, 1978). [Wróć]
Thomas J. DiLorenzo, “The Origins of Antitrust: An Interest-Group Perspective”, International Review of Law and Economics 5 (1985): 73–90. [Wróć]
Zobacz np.: Bruce L. Benson, M.L. Greenhut, and Randall G. Holcombe, “Interest Groups and the Antitrust Paradox,” Cato Journal 6 (Zima 1987): 801–18; lub William Baumol i Janusz Ordover, “Use of Antitrust to Subvert Competition,” Journal of Law and Economics 28 (Maj 1985): 247–65. [Wróć]
Zobacz np.: Thomas J. DiLorenzo and Jack C. High, “Antitrust and Competition, Historically Considered,” Economic Inquiry 26 (Lipiec 1988): 423–35. [Wróć]
Zobacz np.: Phillip Areeda, Antitrust Analysis: Problems, Text, Cases, wydanie II (Boston, Little, Brown, 1974); lub F.M. Scherer, Industrial Market Structure and Economic Performance, wydanie II (Boston, Houghton Mifflin, 1980). [Wróć]
W sprawie Borden Company: 381 FTC 130 (1958); Borden Company v. FTC, 381 F. 2nd 175 (1967). [Wróć]
Fortner Enterprises, Inc. v. United States Steel Corporation and United States Homes Credit Corporation, 394 U.S. 495 (1969). [Wróć]
Brown Shoe Company v. United States, 370 U.S. 294 (1962); FTC v. Procter & Gamble Company, 386 U.S. 568 (1967). [Wróć]
United States v. United Shoe Machinery Corporation, 110 F. Supp. 295 (1953). [Wróć]
United States v. International Business Machines Corporation, Docket no. 69, Civ. (DNE) Southern District of New York (1969). [Wróć]
By zapoznać się ze wczesnym zbiorem krytyk polityki antytrustowej, zobacz: Harvey Goldschmid, H. Michael Mann i J. Fred Weston, eds., Industrial Concentration: The New Learning (Boston, Little, Brown, 1974). [Wróć]
Zobacz np.: Harold Demsetz, “Industry Structure, Market Rivalry, and Public Policy,” Journal of Law and Economics 16 (Kwiecień 1973): 1–10; oraz Yale Brozen, “Concentration and Profits: Does Concentration Matter?” Antitrust Bulletin 19 (1974): 381–99. [Wróć]
Continental T.V., Inc. v. GTE Sylvania, Inc., 433 U.S. 36 (1977). [Wróć]
Brunswick Corp. v. Pueblo Bowl-o-Mat, Inc., 429 U.S. 477 (1977). [Wróć]
Illinois Brick Co. v. Illinois, 431 U.S. 720 (1977). [Wróć]
Broadcast Music, Inc., v. CBS, Inc., 441 U.A. 1 (1979). [Wróć]
Monsanto Co. v. Spray-Rite Service Corp., 465 U.S. 752 (1984). [Wróć]
Matsushita Electric Indus. Co. v. Zenith Radio Corp., 1067 S. Ct. 1348 (1986). [Wróć]
Business Electronics Corp. v. Sharp Electronics Corp. 108 S. Ct. 1115 (1988). [Wróć]
Janusz A. Ordover, “Bingaman’s Antitrust Era,” Regulation 20, no. 2 (1997): 21–26. [Wróć]

Uwaga prawna do tekstu tłumaczenia:
Wszelkie prawa zastrzeżone. Tekst, ani żadna jego część, nie może być przedrukowywany, ani w jakikolwiek sposób reprodukowany, czy powielany mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywany w środkach publicznego przekazu bez zgody autora.

Zamieszczony powyżej tekst jest tłumaczeniem wprowadzenia do książki prof. Dominicka T. Armentano ”Polityka antymonopolowa. Ochrona konkurencji?” Książkę można nabyć bezpośrednio u autora tłumaczenia

Tłumaczenie: Mikołaj Barczentewicz